روش های حفاظت در برابر برق گرفتگی
روش های حفاظت در برابر برق گرفتگی
603- روش های حفاظت در برابر برق گرفتگی
603-0- پیش گفتار
قسمت 61 شامل بخش های بسیاری است که کل روش های حفاظت در برابر برق گرفتگی و مسایل جنبی را در بر می گیرد. در این فصل راجع به مدارها و مسیرهای عبور جریان برق گرفتگی به تفصیل صحبت خواهد شد. اما اگر در این مرحله راجع به آن بخش از مدار برق گرفتگی که مستقل از نوع سیستم بوده و فقط مربوط به انسان و زمین (محیط زیست) است صحبت شود به درک مسائل کمک خواهد شد. برای همین توصیه می شود در این مرحله پیوست 6P1 مطالعه شود و مفهوم ولتاژ اتصالی، ولتاژ تماس و حداکثر ولتاژ تماس، به خوبی درک شوند.
چند عامل در مسائل حفاظت در برابر برق گرفتگی دخالت دارند که باید مورد مطالعه قرار گیرند:
- طبقه بندی تجهیزات از نظر نحوه استفاده از آنها در جلوگیری از برق زدگی در تماس غیر مستقیم
- طبقه بندی تجهیزات از نظر نحوه استفاده از آنها در پیشگیری از تماس مستقیم
603-1- گروه بندی انواع برق گرفتگی
آشنایی با وضعیتی که هنگام قرار گرفتن بدن انسان در مدار برق گرفتگی پیش می آید و مطالعه آن بسیار مهم است زیرا همین مسایل عوامل عمده در ساماندهی سیستم های برقی و روش های حفاظتی می باشند. ایجاد ایمنی در برق گرفتگی دارای روش های گوناگون می باشد اما بین دو تماس انسان با برق که یکی تماس مستقیم و دیگری تماس غیر مستقیم است تفاوت بسیار است.
- تماس مستقیم: که در آن، تماس انسان به هر دلیل، با یک هادی برق دار انجام می شود
- تماس غیر مستقیم: که در آن، تماس انسان با بدنه هادی یک وسیله برقی یا قسمتی از تجهیزات انجام می گیرد. و در عین حال یک هادی برقدار نیز با آن بدنه در تماس است.
ایمنی در برابر برق گرفتگی را در کاربردهای متفاوت با روش های مختلف برقرار می کنند اما در بیشتر موارد برقراری ایمنی در برابر برق گرفتگی مربوط با تماس غیر مستقیم مهم و مورد نظر است زیرا موارد حفاظت در برابر تماس مستقیم بسیار محدود است و اگر خود افراد بی دقتی کنند، برقراری ایمنی در این موارد غیر ممکن خواهد بود.
ضمناً خطر مستقیم و غیر مستقیم (600-1) را نباید با تماس مستقیم و تماس غیر مستقیم اشتباه نمود.
شکل 603-1 حفاظت در برابر تماس مستقیم و غیر مستقیم را به طور ترسیمی نشان می دهد.
شکل 603-1 دو نوع برق گرفتگی و لزوم ایجاد شرایط ایمن در برابر آنها
از طرف دیگر روش های جلوگیری در برابر برق گرفتگی را به سه گروه تقسیم می کنند که با توجه به دو نوع تماس با برق به ترتیب زیر در شکل 603-2 نشان داده شده است.
شکل 603-2 روش های جلوگیری از برق گرفتگی برای ایجاد شرایط ایمن
61- حفاظت در برابر تماس مستقیم یا حفاظت در بهره برداری عادی یا حفاظت اصلی
610- کلیات
در شکل 610-1 نحوه برقراری حفاظت در برابر تماس مستقیم با استفاده از طرحواره به طور خلاصه نشان داده شده است. حفاظت در بهره برداری عادی یعنی حفاظتی که در حالت سالم بدن سیستم لازم است وجود داشته باشد.
شکل 610-1 روش های حفاظت در برابر تماس مستقیم
در بحث حفاظت در برابر تماس مستقیم صحبت از دو نوع تماس است:
- تماس غیر عمدی: ممکن در اثر حواس برقی یا قرار گرفتن در وضعیتی غیر منتظره یا در نتیجه واکنشی بی اختیار، پیش آید.
- تماس عمدی: ممکن است دانسته و به صوت عمدی انجام شود. در اصل حفاظت در برابر تماس عمدی در برخی موارد تنها برای افراد غیر متخصص موثر است. اگر متخصصی تصمیم به “تماس مستقیم” بگیرد هیچ روشی در برابر آن موثر نخواهد بود. در بعضی موارد متخصصین با استفاده از وسایل ایمنی مانند دستکش اقدام به برقراری تماس می کنند که البته نمی توان آن را “تماس مستقیم ” نامید.
اما تا جایی که مربوط به حفاظت می باشد و شکل 610-1 هم نشان می دهد. دو نوع حفاظت تشخیص داده می شود:
- حفاظت در برابر هر نوع تماس (عمدی غیر عمدی)
- حفاظت در برابر تماس غیرعمدی
روش های نشان داده شده در شکل بشرح زیر می باشند.
611- حفاظت با استفاده از عایق بندی (حفاظت در برابر هر نوع تماس)
کلیه قسمت های برقدار باید با عایق بندی پوشانده شوند که فقط با تخریب آن قابل برداشتن باشد. دو نوع تجهیزات تشخیص داده می شوند: ساخته شده در کارخانه (فابریکی) و ساخته شده در کارگاه
در مورد انواع تجهیزات هر یک از اقلام تجهیزات باید با استانداری معتبر مطابقت نماید. در مورد تجهیزات ساخته شده در کارگاه عایق بندی باید در برابر تشن های الکتریکی، مکانیکی، گرمایی، شیمیایی و غیره که ممکن است در طول عمر تجهیزات به آن وارد شوند، مقاومت نماید.
در هر حال رنگ، وارنیش، لاک و مواد مشابه معمولاً برای ایجاد حفاظت در بهره برداری عادی کافی به حساب نمی آید.
عایق بندی های نصب شده در کارگاه باید بتوانند مشابه آزمون های تجهیزات ساخته شده در کارخانه را بگذرانند.
612- حفاظت با استفاده از حصار کشی ها یا استفاده از محفظه ها (حفاظت در برابر هر نوع تماس)
قسمت های برقدار باید در داخل محفظه یا پشت حصار قرار گرفته باشند و دست کم حفاظتی برابر IP2X را فراهم نمایند. در مواردی مانند دهانه فیوزها و سر پیچ ها در وضعیت باز آنها یا وجود دهانه های بزرگ که برای کار درست تجهیزات لازم می باشند، باید پیش بینی های لازم برای جلوگیری از تماس غیر عمد با قسمت های برقدار به عمل آیند و تا جایی که عملی است باید به افراد هشدار داده شود که در پشت دهانه ها قسمت های برقدار قرار دارند و نباید عمداً با آنها تماس حاصل شود.
بالاترین سطوح افقی محفظه ها یا حصارها که به سدگی در دسترس می باشند، باید دست کم حفاظتی برابر IP4X ایجاد کنند.
محفظه ها و حصارها باید به قدر کافی محکم باشند تا در برابر آثار خارجی در محل استقرار آنها مقاومت کنند.
در مواردی که برداشتن حصار یا قسمتی از محفظه یا کل آن لازم باشد، این کار باید با توجه به مواردی زیر ممکن باشد: از نوعی کلید یا ابزار استفاده شود و یا تغذیه دستگاه مورد نظر قطع شود و برقراری تغذیه فقط پس از نصب مجدد حصار یا محفظه ممکن شود.
613- حفاظت با استفاده از موانع (حفاظت در برابر تماس غیر عمد)
موانع باید بتواند از تماس بدنی غیر عمد درهنگام نزدیک شدن به قسمت های برقدار و یا از تماس غیر عمد با قسمت های برقدار در هنگام کار تجهیزات، جلوگیری کنند. موانع را ممکن است بتوان بدون استفاده از کلید یا نوعی ابزار جابجا نمود ولی نباید به صورت غیر عمد قابل برداشتن باشند.
614- حفاظت با استقرار در خارج از دسترس (حفاظت در برابر تماس غیر عمد)
اجزایی را که در ولتاژهای متفاوت می باشند و بتوان به طور هم زمان آنها را لمس نمود نباید در دسترس قرار گرفته باشند. در قسمتی که نسبت به هم پیش از 2،6 متر فاصله نداشته باشند در دسترس به حساب می آیند.
یادآوری- برای تعریف “دسترس” فرهنگ لغات و شرح اصطلاحات را ببینید.
شروع “دسترس” در جهت افقی، از اجسامی مانند نرده، توری و نظایر آن که درجه حفاظت آنها کمتر از IP2X باشند، خود آن اجسام خواهند بود. در جهت قائم، دسترس 2،5 متر از سطح محل ایستادن عادی افراد است. در مکان هایی که از اجسام هادی حجیم یا دراز استفاده شود، باید به اندازه های ذکر شده در بالا با توجه به ابعاد این اجسام افزوده شود.
