فصل ششم _ حفاظت در برابر برق گرفتگی

حفاظت در برابر برق گرفتگی

 

فصل ششم – حفاظت در برابر برق گرفتگی

600- پیش گفتار

600-1- ملاحظات عمومی

      این فصل مقررات و دستورالعمل های است که تا به حال برای استفاده بی خطر از برق تدوین شده اند. روش های مورد بحث بر اساس IEC ارائه شده است. برخی از روش ها بیشتر مورد استفاده می باشند، در حالی که برخی دیگر برای استفاده در شرایطی مخصوص مناسب هستند. در هر صورت هیچ یک از اقدامات حفاظتی بر دیگری ارجحیت ندارد و تقدم و تاخر در ترتیب شرح آنها را نیز نباید دلیل ارجحیت یکی نسبت به دیگری به حساب آورد.

در استفاده از برق، دو خطر عمده وجود دارد:

1. برق گرفتگی
2. آتش سوزی

برق گرفتگی و حفاظت در برابر آن موضوعی است که تماماً به تاسیسات و تجهیزات استفاده کننده از برق مربوط می باشد. اما موضوع آتش سوزی تفاوت دارد.

انرژی الکتریکی به خودی خود قابل استفاده نمی باشد. اگر بخواهیم کاربردهایی مانند الکترونیک و ذخیره برق در باطری را مصرف مستقیم بدانیم، نسبتشان به انرزهای تبدیل شده از برق مانند روشنایی، حرارت و مخصوصاً انرژی مکانیکی، ناچیز است.

حال اگر در نتیجه مصرف برق در تجهیزات الکتریکی یا در مدارهای توزیع یا دستگاه های کنترل کننده و مصرف کننده برق آتش سوزی رخ دهد، آن آتش سوزی مربوط به سیستم است که جلوگیری از بروز و شیوع آن مورد نظر ما می باشد. اما اگر آتش سوزی پس از تبدیل برق به انرژی دیگری (مثلاً حرارتی) و در اثر مصرف آن رخ دهد، دیگر نباید آن را به حساب سیستم برق گذاشت.

تفکیک دو نوع آتش سوزی به ترتیبی که گذشت، مخصوصاً برای آن هایی که در تاسیسات برق کار می کنند بسیار مهم است. استفاده نادرست از یک بخاری برقی با وجود نقصی در طراحی آن نباید به حساب وجود عیب در تاسیسات برق گذاشته شود.

مسئله دیگری هم وجود دارد که موضوع را سخت تر می کند: هنگامی که سطح مقطع یک هادی یا اندازه و نوع فیوزی که برای حفاظت آن لازم است انتخاب می شود. برداشت طوری است که گویا حفظ سلامت خود هادی در درجه اول اهمیت قرار دارد نه جلوگیری از بروز آتش سوزی که در اثر داغ شدن پیش از حد آن ، جان و مال انسان را به خطر می اندازد.

در هر حال در بحث راجع به آثار حرارتی برق، حفاظت در برابر آتش سوزی ناشی از تجهیزات برق مدنظر است و معمولا روش های جلوگیری از این نوع آتش سوزی، حفاظت خود اجزای سیستم را نیز تامین می کند.

با این همه، نظر به اینکه برق گرفتگی مستقیماً و بدون واسطه انسان را تحت تاثیر قرار می دهد و اثر آن فوری است، در بحث ایمنی جایگاهی مخصوص دارد.

از بحث های بالا می توان نتیجه گیری کلی زیر را به عمل آورد و خطرهای ناشی از برق را می توان به دو گروه تقسیم نمود:

1. خطرهای مستقیم: برق گرفتگی و آتش سوزی در اثر وجود نقص در سیستم، خطرهای مستقیم می باشند.
2. خطرهای غیر مستقیم: خطرهای ناشی از فعالیت های مکانیکی با قوه محرکه برقی و آتش سوزی ناشی از تبدیل برق به حرارت در لوازم مصرف کننده برق، خطرهای غیر مستقیم می باشند.

در این فصل به خطرهای غیر مستقیم پرداخته نخواهد شد و فقط به خطرهای مستقیم توجه می گردد.

نکته مهم دیگری که باید مدنظر داشت. این است که ایجاد سیستم هایی با ایمنی صد در صد، از نظر فنی و اقتصادی امکان پذیر نیست. این موضوع در همه موارد و نه تنها برق ، صحت دارد.

البته این خصیصه هیچگاه مانع ارتقاء درجه ایمنی در نتیجه پیشرفت های دائمی در علوم و مهندسی، نشده است. اما تنها داشتن توان فنی برای ارتقاء ایمنی کافی نمی باشد. عامل مهم دیگری وجود دارد که مانع رسیدن انسان به بالاترین حد ممکن ایمنی می شود و آن، توان اقتصادی است. در این مورد مقصود از توان اقتصادی توان فردی نمی باشد، بلکه توان اقتصادی ملی مورد نظر است و به عبارتی، تولید نا خالص ملی است که ملاک تعیین این نوع توانایی می باشد. بنابراین نباید انتظار داشت که اقدامات حفاظتی برای تامین ایمنی بطور کامل کارساز باشند بلکه تامین ایمنی باید در حدی معقول که امکانات فنی روز و توان اقتصادی آن را ممکن می سازد، انجام شود.

در بعضی موارد، نسبی بودن درجه ایمنی خود ناشی از نسبی بودن پدیده های طبیعی است. برای مثال، مقاومت الکتریکی بدن انسان ها در شرایطی مساوی یکسان نیست. یعنی در شرایط یکسان، مقاومت گروه بزرگی از مردم در محدوده یک طیف قرار دارد که بین حداکثر و حداقل آن تفاوت بسیار است و در نتیجه این سوال پیش می آید که برای تعیین این با آن دستور العمل مقرراتی یا آیین نامه ای، مقاومت بدن انسان باید بر چه مبنایی انتخاب شود.

این موارد و وجود تفاوت های دیگری در نگرش ها و عرف ملل مختلف، سبب شده است که بین مقررات ملل، تفاوت هایی بوجود آید، اما با تقویت IEC ، مقررات تدوین شده بوسیله این کمیسیون، نظر ملل مختلف را به یکدیگر نزدیک و یکسان کرده و در نتیجه تفاوت های جزئی ذکر شده، روز به روز کمتر می شوند.

با توجه به اینکه پیشگیری، هدف اصلی ایمنی است، روش های مفصلی برای جلوگیری از برق زدگی تدوین شده اند که درباره آنها به تفصیل بحث خواهد شد.

در بالا گفته شد که تامین ایمنی صد در صد در برابر برق زدگی غیر ممکن است و لذا مواردی پیش می آید که لازم است انسان برق زده احیا می شود.

به طوری که در فصل پنجم دیده شد، برق زدگی دارای شدت و ضعف مختلف است. اما در صورت وقوع برق زدگی شدید، وظیفه ما در قبال انسان برق زده چیست؟

احیای انسان برق زده در بحث ما کاربردی ندارد، اما لازم است یاد اور شود که در تعلیم کمک های اولیه به پزشکان و پیراپزشکان و حتی تعلیم این کمک ها به افرادی که در غیر از حرفه های پزشکی کار می کنند، برای احیا و تیمار برق زدگان، راهنمایی کافی داده می شود. به همین دلیل کسانی که با برق سر و کار دارند نیز باید با مسائل مربوط به کمک های اولیه به برق زدگان و نحوه دادن تنفس مصنوعی و القای ماساژ قلب با روش های ساده، آشنایی کافی داشته باشند.